اسطوره‌شناسی با بهار مختاریان

نمادِ شیر و خورشید

در ادامه‌ی بحث، بد نیست به یکی از نمادهای فرهنگی‌مان یعنی "شیر و خورشید" بپردازیم. [بحثی که به رغم بیانِ شفاهی در تدریسِ کلاسی هنوز فرصت نگارش مقاله‌‌ای در این‌باره دست نداده است.]
همانطور که در مقاله‌ی "اسطوره‌شناسیِ شیرِ آب" اشاره شد، نماد و آیکونِ تصویرِ شیر در بیشترِ نمونه‌ها با منطقه البروج مرتبط است، که خود بر بنیاد باورِ مرکز و ثابت بودنِ زمین  و حرکت خورشید وستارگان استوار است که از حدود شش هزار سال پیش شواهدی دارد.  تصور بر این بود که خورشید سالیانه از دوازده صورت فلکی می‌گذرد. در شواهد به دست آمده از چهار هزار پیش از میلاد، چهار نقطه‌ی اصلی بنیاد این گردش را در دو نقطه‌ی اعتدالِ بهاری= ثور یا گاو، اعتدالِ پاییزی= کژدم یا عقرب، و دو نقطه‌ی انقلابِ تابستانی = اسد یا شیر، و انقلابِ زمستانی= دلو یا آبریز  تعیین شده بود. امروزه دیگر اسد یا شیر برابر انقلابِ تابستانی نیست و جای آن سرطان یا خرچنگ است که خود به دلیل تغییر در اندازه‌گیریِ این گردش سالیانه در هر دو هزار سال است. اما شواهد تصویری نشان می‌دهد که اکثر بازنمایی‌های مرتبط با منطقه البروج تحت تاثیر چهار هزار پیش از میلاد و بازنماییِ دو نقطه‌ی مهم گاو و شیر است. مسیری که خورشید از اعتدالِ بهاری= گاو یا ثور با قدرت به سمت اوجِ قدرتش یعنی انقلابِ تابستانی = اسد یا شیر حرکت می‌کند.
بازنمود این باور در آیکونِ تصویری شیر و خورشید گاه با در دست داشتنِ شمشیر که آن نیز نشانه‌ی قدرت است، دیده می‌شود.
به سخنی شیر و خورشید بازنمودِ نجومی از اوجِ قدرتِ خورشید در انقلابِ تابستانی است.
با این همه، بد نیست به دو نکته‌ی مهمِ کمتر توجه شده نیز اشاره کنیم. یکی این که واژه "شیر" در معنی جانور گربه‌سان، ریشه‌ی هند و ایرانی یا هندواروپایی ندارد و تنها احتمال دارد که از اصطلاح بابلی "sharru" ( شارو) "ستاره‌ی شاه" در دوره‌ی هخامنشیان به فرهنگ ایران راه یافته باشد. "شارو" مهم‌ترین نقطه‌ی منطقه البروج نزد بابلیان بود، زیرا شیر یا همان اسد نشانه‌ی شاه بود، قرار گرفتن خورشید در این برج را خانه‌ی شاه می‌دانستند.
دیگر این که خورشید در اکثر بازنمایی‌های تصویری، زنانه تصویر شده است. در فرهنگِ عامه و افسانه‌های ایرانی اصطلاحِ "خورشید خانم" برایمان آشناست و دلیل آن این است که خورشید نزد بسیاری از اقوام هندواروپایی "زن" و "زنانه" توصیف می‌شود  که درست خلافِ فرهنگ سامی است.
بنابراین، هم در واژه‌ی  شیر و هم در نقش شیر و خورشید، با توجه به ویژگیِ بازنمایی‌ها آمیزه‌ای از دانشِ باستان و نیز باورهای فرهنگی دیده می‌شود.

www.tgoop.com/baharmokhtarian/93

218 viewsedited  Feb 2 at 14:55

نمادِ شیر و خورشید

در ادامه‌ی بحث، بد نیست به یکی از نمادهای فرهنگی‌مان یعنی "شیر و خورشید" بپردازیم. [بحثی که به رغم بیانِ شفاهی در تدریسِ کلاسی هنوز فرصت نگارش مقاله‌‌ای در این‌باره دست نداده است.]
همانطور که در مقاله‌ی "اسطوره‌شناسیِ شیرِ آب" اشاره شد، نماد و آیکونِ تصویرِ شیر در بیشترِ نمونه‌ها با منطقه البروج مرتبط است، که خود بر بنیاد باورِ مرکز و ثابت بودنِ زمین  و حرکت خورشید وستارگان استوار است که از حدود شش هزار سال پیش شواهدی دارد.  تصور بر این بود که خورشید سالیانه از دوازده صورت فلکی می‌گذرد. در شواهد به دست آمده از چهار هزار پیش از میلاد، چهار نقطه‌ی اصلی بنیاد این گردش را در دو نقطه‌ی اعتدالِ بهاری= ثور یا گاو، اعتدالِ پاییزی= کژدم یا عقرب، و دو نقطه‌ی انقلابِ تابستانی = اسد یا شیر، و انقلابِ زمستانی= دلو یا آبریز  تعیین شده بود. امروزه دیگر اسد یا شیر برابر انقلابِ تابستانی نیست و جای آن سرطان یا خرچنگ است که خود به دلیل تغییر در اندازه‌گیریِ این گردش سالیانه در هر دو هزار سال است. اما شواهد تصویری نشان می‌دهد که اکثر بازنمایی‌های مرتبط با منطقه البروج تحت تاثیر چهار هزار پیش از میلاد و بازنماییِ دو نقطه‌ی مهم گاو و شیر است. مسیری که خورشید از اعتدالِ بهاری= گاو یا ثور با قدرت به سمت اوجِ قدرتش یعنی انقلابِ تابستانی = اسد یا شیر حرکت می‌کند.
بازنمود این باور در آیکونِ تصویری شیر و خورشید گاه با در دست داشتنِ شمشیر که آن نیز نشانه‌ی قدرت است، دیده می‌شود.
به سخنی شیر و خورشید بازنمودِ نجومی از اوجِ قدرتِ خورشید در انقلابِ تابستانی است.
با این همه، بد نیست به دو نکته‌ی مهمِ کمتر توجه شده نیز اشاره کنیم. یکی این که واژه "شیر" در معنی جانور گربه‌سان، ریشه‌ی هند و ایرانی یا هندواروپایی ندارد و تنها احتمال دارد که از اصطلاح بابلی "sharru" ( شارو) "ستاره‌ی شاه" در دوره‌ی هخامنشیان به فرهنگ ایران راه یافته باشد. "شارو" مهم‌ترین نقطه‌ی منطقه البروج نزد بابلیان بود، زیرا شیر یا همان اسد نشانه‌ی شاه بود، قرار گرفتن خورشید در این برج را خانه‌ی شاه می‌دانستند.
دیگر این که خورشید در اکثر بازنمایی‌های تصویری، زنانه تصویر شده است. در فرهنگِ عامه و افسانه‌های ایرانی اصطلاحِ "خورشید خانم" برایمان آشناست و دلیل آن این است که خورشید نزد بسیاری از اقوام هندواروپایی "زن" و "زنانه" توصیف می‌شود  که درست خلافِ فرهنگ سامی است.
بنابراین، هم در واژه‌ی  شیر و هم در نقش شیر و خورشید، با توجه به ویژگیِ بازنمایی‌ها آمیزه‌ای از دانشِ باستان و نیز باورهای فرهنگی دیده می‌شود.

BY اسطوره‌شناسی با بهار مختاریان