فرهاد شفتی

پرسشی و پاسخی: از خواندن قرآن لذت و بهره‌ی کمی می‌برم

- گرچه همچنان قرآن می خوانم اما باید اعتراف کنم که خواندن این متن از جهات مختلفی برای من دشوار شده است و راستش از تلاوت قرآن نه چندان لذتی می برم و نه چندان دست آوردی برایم دارد. کتب دیگری را که می خوانم راستش بهره بیشتری می برم. دو علت عمده برای این امر این است که اولا این حجم از آیات قرآن در باب معاد و انذار کافران و مشرکان برایم هم مایه تعجب است که چرا و هم مایه آزار (خواندن یادداشت‌های شما در مورد مفهوم شناسی کفر و کافر و عذاب کافران در قرآن برایم بسیار تسکین دهنده و تاثیرگذار بود). علت دیگر این است که خواننده قرآن،چندان احساس نمی‌کند که با یک کتاب حکمت آمیز مواجه است، بلکه واقعا بیشتر کتاب یک دعوت کننده را می‌بیند که سعی دارد با انذار مخاطبانش را بر باوری اقناع کند.
پرسشم این است که با چه رویکردی به قرآن نگاه کنم تا از آن بیشتر لذت و بهره ببرم.

🍃 پیش از نکته‌ی اصلی، یعنی چگونگی لذت بردن و بهره بردن از قرآن، نکته‌ای مربوط به متن پرسش را مطرح می‌کنم. آنگونه که می‌فهمم، هم تصویر برآمده از تجربه‌ی معنوی وحی و هم اسلوب گفتمانی آن تصویر از نفس گیرنده‌ی وحی تاثیر می‌پذیرد. گریزی از این نیست چون آن حقیقت نامحدود تنها با قالب محدود گیرنده‌اش قابل احصاست. هر آنچه در هر کتاب «مقدس» یا مقدس‌گونه» می‌بینید حاصل همین کاسته شدن آن حقیقت است.

🍃 پیامبر اسلام در محیطی زندگی می‌کرد که به شدت تحت تأثیر ادیان ابراهیمی بود، ادیانی که با زبان تبشیر و انذار آشنا بودند، و با مردمی که زبان انذار برایشان موثر بود. پیامبر خود پرورده‌ی همین محیط و همین فرهنگ بود. آن حقیقتی که بر پیامبر نازل شد ناگزیر از همین چارچوب و همین درک رنگ گرفت و گفتمان قرآن همینگونه سامان یافت. به گمان من اگر محمد در مناطقی از هند بود و همین تجربه‌ی معنوی را داشت مانند بودا می‌شد، و اگر بودا در عصر پیامبر در عربستان تجربه‌ی معنوی داشت مانند محمد می‌شد.

🍃 ممکن است کسی چنین تصویر و چنین گفتمانی را نپسندد و تصویر و گفتمان دیگری را ترجیح دهد اما سرچشمه یکی است. کاملا متوجه هستم که قرآن نمودهایی دارد که ممکن است برای همه‌ی قرآن‌خوانان در این روزگار چندان جذاب نباشد و می‌پذیرم که برخی «کتب مقدس» یا «مقدس‌گونه» جذابیت‌ها و بهره‌هایی دارند که ممکن است از نظر برخی خوانندگان در قرآن کمتر دیده شود و یا در نظر اول به دشواری یافت شود.

🍃 اما قرآن نیز از ویژگی‌هایی برخوردار است که آن را خاص و یگانه می‌کند و در دیگر کتب مقدس نیست یا کمتر یافت می‌شود. زبان قرآن در کنار زیبایی، صحبت و حکایت مستقیم خداوند است. خداوند در متن قرآن حضوری زنده و آگاه ‌از حضور خود دارد. شاید برای همین است که آیات قرآن اینگونه زیبا ترسیم شده‌اند. هر کتاب «مقدس» و «مقدس‌گونه‌ای» از جنبه‌ای جذابیت دارد و به گونه‌ای سودمند است. این جذابیت و سودمندی ممکن است در داستان‌های تمثیلی باشد و یا در گزاره‌های حکمت‌آمیز. جذابیت و سودمندی قرآن در چیست؟ به نظرم خواننده‌ی قرآن درک حضور می‌کند. همین درک حضور است که قرآن را «ذکر» می‌کند و نیز همین است که خواندن قرآن را در زمره‌ی عبادت قرار می‌دهد (و رتل القرآن ترتیلا)، خواندنی که تمامی ندارد چون درک حضور آن حقیقت نامتناهی، انتهایی ندارد (فاقرؤا ما تیسر من القرآن). همین درک حضور، خواننده‌ی آگاه را به سوی اخلاق و تزکیه و معنویت سوق می‌دهد و اینگونه برای او شفا و رحمتی می‌شود (و ننزّل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمومنین). اینکه کدام آیه خوانده می‌شود، آیه‌ی مِهر یا آیه‌ی عذاب، آیه‌ی احکام یا آیه‌ی انذار، در حصول این درک حضور برای خواننده‌ تفاوتی ایجاد نمی‌کند. برای همین است که می‌بینید اهل‌معنا از بزرگان ما، مانند مولوی و ابن‌عربی و دیگران، بعضی از به ظاهر خشن‌ترین آیات قرآن را به لطیف‌ترین شکل فهمیده و توضیح می‌دهند.

🍃 همین درک حضور و همین «ذکر» بودن قرآن است که خواننده را در کنار بهره بردن از قرآن، مشتاق استفاده از هر منبعی برای ارتقای معنوی خویش می‌کند، از جمله منابع موجود در ادیان دیگر و بلکه هر منبع مفید در هر مسلک و مرام معنوی، اخلاقی و حکمت‌آمیز. خاصیتِ ذکر (پند و یادآوری) بیدار کردن و گسیل کردن است. من قرآن را مشوق عمل‌گرایی در دین‌داری می‌دانم (به آیه‌ی بقره ۶۲ دقت بفرمایید)، عمل‌گراییی که بخشی از آن می‌شود استفاده از ابزار و منابع دیگر، همراه با قرآن، برای تحکیم کردن و تعمیق دادن به آن ذکر.

🍂 ابن عربی در فتوحات داستان جذابی را روایت می‌کند از معلم قرآنی که شاگرد مستعد خود را تشویق می‌کند قرآن را به گونه‌ای بخواند که انگار در حضور او (معلمش) خوانده است، و در مرحله‌ی بعد در حضور پیامبر، و نهایتا در برابر خداوند، و بر آن شاگرد می‌رود آنچه رفت. در فرصت مناسب این بخش از فتوحات را همرسان خواهم کرد.

مربوط👇

www.tgoop.com/farhadshafti/699

5.3K viewsedited  Jan 3, 2024 at 16:52

پرسشی و پاسخی: از خواندن قرآن لذت و بهره‌ی کمی می‌برم

- گرچه همچنان قرآن می خوانم اما باید اعتراف کنم که خواندن این متن از جهات مختلفی برای من دشوار شده است و راستش از تلاوت قرآن نه چندان لذتی می برم و نه چندان دست آوردی برایم دارد. کتب دیگری را که می خوانم راستش بهره بیشتری می برم. دو علت عمده برای این امر این است که اولا این حجم از آیات قرآن در باب معاد و انذار کافران و مشرکان برایم هم مایه تعجب است که چرا و هم مایه آزار (خواندن یادداشت‌های شما در مورد مفهوم شناسی کفر و کافر و عذاب کافران در قرآن برایم بسیار تسکین دهنده و تاثیرگذار بود). علت دیگر این است که خواننده قرآن،چندان احساس نمی‌کند که با یک کتاب حکمت آمیز مواجه است، بلکه واقعا بیشتر کتاب یک دعوت کننده را می‌بیند که سعی دارد با انذار مخاطبانش را بر باوری اقناع کند.
پرسشم این است که با چه رویکردی به قرآن نگاه کنم تا از آن بیشتر لذت و بهره ببرم.

🍃 پیش از نکته‌ی اصلی، یعنی چگونگی لذت بردن و بهره بردن از قرآن، نکته‌ای مربوط به متن پرسش را مطرح می‌کنم. آنگونه که می‌فهمم، هم تصویر برآمده از تجربه‌ی معنوی وحی و هم اسلوب گفتمانی آن تصویر از نفس گیرنده‌ی وحی تاثیر می‌پذیرد. گریزی از این نیست چون آن حقیقت نامحدود تنها با قالب محدود گیرنده‌اش قابل احصاست. هر آنچه در هر کتاب «مقدس» یا مقدس‌گونه» می‌بینید حاصل همین کاسته شدن آن حقیقت است.

🍃 پیامبر اسلام در محیطی زندگی می‌کرد که به شدت تحت تأثیر ادیان ابراهیمی بود، ادیانی که با زبان تبشیر و انذار آشنا بودند، و با مردمی که زبان انذار برایشان موثر بود. پیامبر خود پرورده‌ی همین محیط و همین فرهنگ بود. آن حقیقتی که بر پیامبر نازل شد ناگزیر از همین چارچوب و همین درک رنگ گرفت و گفتمان قرآن همینگونه سامان یافت. به گمان من اگر محمد در مناطقی از هند بود و همین تجربه‌ی معنوی را داشت مانند بودا می‌شد، و اگر بودا در عصر پیامبر در عربستان تجربه‌ی معنوی داشت مانند محمد می‌شد.

🍃 ممکن است کسی چنین تصویر و چنین گفتمانی را نپسندد و تصویر و گفتمان دیگری را ترجیح دهد اما سرچشمه یکی است. کاملا متوجه هستم که قرآن نمودهایی دارد که ممکن است برای همه‌ی قرآن‌خوانان در این روزگار چندان جذاب نباشد و می‌پذیرم که برخی «کتب مقدس» یا «مقدس‌گونه» جذابیت‌ها و بهره‌هایی دارند که ممکن است از نظر برخی خوانندگان در قرآن کمتر دیده شود و یا در نظر اول به دشواری یافت شود.

🍃 اما قرآن نیز از ویژگی‌هایی برخوردار است که آن را خاص و یگانه می‌کند و در دیگر کتب مقدس نیست یا کمتر یافت می‌شود. زبان قرآن در کنار زیبایی، صحبت و حکایت مستقیم خداوند است. خداوند در متن قرآن حضوری زنده و آگاه ‌از حضور خود دارد. شاید برای همین است که آیات قرآن اینگونه زیبا ترسیم شده‌اند. هر کتاب «مقدس» و «مقدس‌گونه‌ای» از جنبه‌ای جذابیت دارد و به گونه‌ای سودمند است. این جذابیت و سودمندی ممکن است در داستان‌های تمثیلی باشد و یا در گزاره‌های حکمت‌آمیز. جذابیت و سودمندی قرآن در چیست؟ به نظرم خواننده‌ی قرآن درک حضور می‌کند. همین درک حضور است که قرآن را «ذکر» می‌کند و نیز همین است که خواندن قرآن را در زمره‌ی عبادت قرار می‌دهد (و رتل القرآن ترتیلا)، خواندنی که تمامی ندارد چون درک حضور آن حقیقت نامتناهی، انتهایی ندارد (فاقرؤا ما تیسر من القرآن). همین درک حضور، خواننده‌ی آگاه را به سوی اخلاق و تزکیه و معنویت سوق می‌دهد و اینگونه برای او شفا و رحمتی می‌شود (و ننزّل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمومنین). اینکه کدام آیه خوانده می‌شود، آیه‌ی مِهر یا آیه‌ی عذاب، آیه‌ی احکام یا آیه‌ی انذار، در حصول این درک حضور برای خواننده‌ تفاوتی ایجاد نمی‌کند. برای همین است که می‌بینید اهل‌معنا از بزرگان ما، مانند مولوی و ابن‌عربی و دیگران، بعضی از به ظاهر خشن‌ترین آیات قرآن را به لطیف‌ترین شکل فهمیده و توضیح می‌دهند.

🍃 همین درک حضور و همین «ذکر» بودن قرآن است که خواننده را در کنار بهره بردن از قرآن، مشتاق استفاده از هر منبعی برای ارتقای معنوی خویش می‌کند، از جمله منابع موجود در ادیان دیگر و بلکه هر منبع مفید در هر مسلک و مرام معنوی، اخلاقی و حکمت‌آمیز. خاصیتِ ذکر (پند و یادآوری) بیدار کردن و گسیل کردن است. من قرآن را مشوق عمل‌گرایی در دین‌داری می‌دانم (به آیه‌ی بقره ۶۲ دقت بفرمایید)، عمل‌گراییی که بخشی از آن می‌شود استفاده از ابزار و منابع دیگر، همراه با قرآن، برای تحکیم کردن و تعمیق دادن به آن ذکر.

🍂 ابن عربی در فتوحات داستان جذابی را روایت می‌کند از معلم قرآنی که شاگرد مستعد خود را تشویق می‌کند قرآن را به گونه‌ای بخواند که انگار در حضور او (معلمش) خوانده است، و در مرحله‌ی بعد در حضور پیامبر، و نهایتا در برابر خداوند، و بر آن شاگرد می‌رود آنچه رفت. در فرصت مناسب این بخش از فتوحات را همرسان خواهم کرد.

مربوط👇

BY فرهاد شفتی