tgoop.com/gholow2/2419
Last Update:
☘️بررسی مستندات غلات (19)
نقد تفویض
از امام سجاد (ع) نقل شده است: «أنا أوَّلُ مَن خَلَقَ الأَرضَ، وَ أنا آخِرُ مَن يُهلِكُها…»
من نخستین کسی هستم که زمین را آفریده و آخرین کسی هستم که آن را نابود می‌کند (ح115).
🌱 بررسی محتوایی
این حدیث از نظر لفظی دچار اختلال است و وجهِ «اول» و «آخر» بودن مبهم است؛ زیرا یک چیز دو بار آفریده، یا دو بار نابود نمی‌شود؛ مگر اینکه با اندیشه تناسخی «اکوار و ادوار»، برای زمین آفرینش و نابودیِ مکرّر در نظر گرفته شود (نمی‌توان بر خلاف ظاهر، «من خلق الارض» توضیح «اول» و «من یهلکها» را توضیحِ «آخر» در نظر گرفت؛ زیرا در آن صورت جا داشت دست کم تعابیر با «ال» باشد.)
در انتهای حدیث نیز تعبیر مبهمی به کار رفته «سالتُهُ أن يَحِلَّ فِيّ ما حَلَّ فِي سَمِيِّي مِن قَبلُ فَفَعَل»
ظاهر این عبارت چنین معنا می‌شود:
- از خداوند خواستم که در من حلول کند چنانچه در همنامم (امیرالمؤمنین) پیشتر حلول کرد و خداوند چنین کرد.
- از خداوند خواستم آن‌چه که پیشتر در همنامم حلول کرد در من حلول کند…
اعتقاد به خالقیتِ اهل بیت ع نیز با آیات و روایات معتبرِ بسیاری در تضاد است (برای نمونه: مرغم الغلاة، فصل1؛ بحار، ج25، ص261-350).
بنا بر این، ظاهر ابتدایی تعابیر و مضامین خبر با جریان غلو تناسب دارد. مطالعه منبعی و سندی به ریشه‌یابی خبر کمک می‌کند.
🌱بررسی منبعی و سندی
در پژوهش‌هایی نشان داده شده نسبت دلائل الإمامة به محمد بن جریر بن رستم طبری درست نیست. علت این اشتباه، آغاز شدن یک دسته از اسنادِ ناقص کتاب با نام ابوجعفر محمد بن جریر طبری در کنار افتادگی اوایل کتاب و نبود نام مؤلف بوده است. روایاتِ کتاب به چند بخش نسبتاً مستقل قابل تفکیک است، و طبقه اسنادِ طبری (م 310ق) با طبقه مؤلف اسناد متصل (م ق5) تناسب ندارد
مطالعه مشایخِ طبری در این اسناد، نشانگر اتّحاد او با مورّخ و مفسّر مشهور است. بیشتر رجال نامبرده در اسناد منسوب به او، مجهول -و احتمالاً خیالی- و تعدادی از آن‌ها از راویان عامی طبری یا از راویان منابع عامه، و گاهی شدیداً متّهم هستند (مانند سند خبر بالا). این اسناد اختلالات زیادی از قبیل زمان‌پریشی یا عدم مجانست با متن دارند؛ چنانکه مثلاً طبری عامی به عنوان یکی از اصحاب سرّ امام عسکری و حاضر در جریان معاجز گسترده تصویر می‌شود.
باوجود معاجز ادعایی عمومی گسترده و حضور مشایخ عامه در اسناد، هیچ یک از روایاتِ این مجموعه در منبع مستقلّ دیگری دیده نمی‌شود، و متن آن‌ها نیز اشکالات تاریخی و اعتقادی گسترده‌ای دارد. با توجه به اینکه الگوهای ثابتی بر اسناد متنوع و متون حاکم است، جاعل مجموعه باید شخص واحدی باشد (عادل‌زاده، بازشناسی روایاتِ منسوب به طبری در دلائل الإمامة، بخش2).
🌱 نمونه آسیب‌های محتوایی این روایات منسوب به طبری عامی
در حدیث دیگر ادعا شده امام سجاد (ع) فرموده: «نَحنُ صَنَعناها فَكَيفَ لا نَقدِرُ أَن نَصعَدَ إِلَى ما صَنَعناه» ما آسمان را ساخته‌ایم پس چگونه نتوانیم به چیزی که خود ساخته‌ایم بالا رویم؟ (ح120). این استدلال تمام نیست؛ زیرا اگر مقصود خلق لا من شیء باشد، خالق لا من شیء، اصلاً زمان و مکان ندارد که در مخلوق خود حرکت کند و بالا و پایین رود؛ و اگر مقصود خلق من شیء است، در خلق من شیء احاطه سازنده بر ساخته خود نسبی است، و مستلزم این نیست که خالق بر همه جزئیات ساخته‌اش مسلط باشد، چنانکه گاهی اختیار ساخته‌های انسان از دست خودش بیرون می‌شود.
در این مجموعه روایاتِ دیگری نیز دیده می‌شود که اندیشه تفویض را نشان می‌دهد؛ مانند نسبت دادن قضاء و قدر به امام (ح390) و کاربرد عبارتِ مشکوک «ثُمَّ أقبِضُها إِلَيَّ لِتَعلَمَ أنّي إِمام بلا خلاف» (ح314).
علاوه بر آن اموری نیز به اهل بیت (ع) نسبت داده شده که در قرآن و روایاتِ معتبر مختص خدا است. برای نمونه برگرداندن خورشید از مغرب به مشرق را به امام سجاد (ع) نسبت داده است (ح115)؛ امری که در قرآن فعل پروردگار است (البقرة: 258) و حتّی در روایاتِ ردّ الشمس نیز تأکید شده خداوند به خواستِ پیامبر ص یا امیرالمؤمنین ع چنین کرد، نه آنکه انجام آن را به پیامبر ص یا امام ع نسبت دهد (برای نمونه نک: کلینی، الکافی، ج4، ص564).
هم‌چنین در روایات دیگری از این مجموعه اصرار است که بر خلاف روایات معتبر، اوصاف علم خداوند و علم امام ع یکی شمرده شود، یا علم امامان ع مستقل از علم رسول الله ص معرفی شود.
حاجت‌دهی سنگ (ح119)، یا روزه‌داری امام بر مرکب در حال سفر به شام (ح79) از دیگر غرائب این اخبار است. تفصیل اشکالات این مجموعه در این یادداشت نمی‌گنجد. صاحب مجموعه احتمالاً به جریانی تفویضی نه چندان شناخته‌شده تعلّق دارد، و این روایات را با انگیزه‌های جدلی یا اغراض فرقه‌ای به طبری نسبت داده است (عادل‌زاده، بازشناسی روایاتِ منسوب به طبری در دلائل الإمامة با اضافات و تغییر).
@gholow2
BY غلوپژوهی
Share with your friend now:
tgoop.com/gholow2/2419