هامِش (علی سلطانی)

✍️ «حافظه‌ی تاریخیِ» کدام راوی؟
کوتاه درباره‌ی صفحه‌ و کانال حافظه‌ی تاریخی

صفحه‌ی «اپوزیسیون‌نما»ی حافظه‌ی تاریخی در اینستاگرام و تلگرام این روزها دوباره فعال شده است. بارها دیده‌ام که داده‌های این صفحه شاهدی موجه برای تحریمی‌ها و داده‌ای پرسش‌برانگیز برای مرددها یا حتی مدافعان مشارکت است. این صفحه را چند سال است که دنبال می‌کنم. مقاطعی به طور کامل از فعالیت بازمی‌ایستد و مقاطعی یکهو فعال می‌شود. مهم‌تر از همه این است که «حافظه»ی تاریخی این صفحه خاطرات و داده‌هایی جز اصلاح‌طلبان ندارد. این داده‌های اصلاح‌طلب‌محور، البته در آمیزش با برخی مطالب مرتبط با رهبر گذشته و فعلی جمهوری اسلامی در میانه، از حیث «اپوزیسون‌نما»یی رد گم می‌کند. با این توصیفات، حدس گردانندگان این کشکول برای کسی که اندکی کار رسانه کرده و تبارشناسی سیاسی می‌داند، اصلاً کار سختی نیست. ولی روی سخن این یادداشت کوتاه چیز دیگری است.

برخی دوستان در تحلیل من از گردانندگان این صفحه، می‌گفتند که محتوای صفحه مهم است، نه گرداننده‌اش. نه خطاب به آنانی که برای تصمیم‌های پیشین دنبال شواهدند، بلکه برای آنانی که با هر محتوایی انتقادی مواجه می‌شوند، عرض کنم که حافظه‌ی ما هیچ‌گاه با خودِ خودِ تاریخ پُر نمی‌شود. چون هیچ‌گاه چنین جنس اصلی در دسترس نیست. در جایگاه دانشجویی خرد در حوزه‌ی مطالعات تاریخی‌انتقادی بگویم که آنچه ما از داده‌های تاریخی می‌شناسیم، چیزی جز «روایت» تاریخ یا «پدیدار» تاریخ نیست. این یعنی چه؟ یعنی ما همیشه با فیلتر راوی و روایت طرفیم، نه با خود تاریخ. تاریخ یک‌بار برای همیشه در گذشته رخ داده و بعد از آن، روایت است و بس. ما همیشه در بزم تاریخ بر سفره‌ی راوی می‌نشنیم و لقمه می‌زنیم و حافظه را پُر می‌کنیم.

اگر این‌گونه است، می‌توان با تاریخ شعبده کرد. می‌توان با چینش پازل‌های روایت، نظام شوروی سابق را مدافع فردیت و آزادی و هیتلر را قربانیِ تبلیغات متفقین تصویر کرد. می‌توان با حذف پس‌زمینه، قیچی‌کردن زمان، نگفتن از مکان، ذکرنکردن قبل و بعد، تقلب در چرایی، گزینش جهت‌دار، تمرکز غرض‌دار، برجسته‌کردن دلبخواهی و نادیده‌گرفتن شواهد معارض، روز تاریخ را شب و شب تاریخ را روز کرد. اصولاً اگر تاریخ این‌قدر صاف و بی‌پیرایه در مُشت ما بود، چه نیازی به این‌همه معرفت‌های جانبی و ملاحظات روشی برای مطالعه‌ی انتقادی بود؟

کوتاه سخن آنکه، حدس گرداننده‌ی این صفحه‌ی خاص برای کارشناسی متوسط هم اظهر من‌الشمس است. اما درباره‌ی محتوایش؛ مواجهه‌ی ساده با محتوای گزینشی و سوگیرانه این صفحه و ندیدن چسب و قیچی‌های روایت‌گر آن، خلاف مواجهه‌ی انتقادی و انصاف سیاسی و بی‌طرفی علمی در خواندن تاریخ است. البته که محمدجواد ظریف باید درباره‌ی برخی فقره‌های نشست‌های خارجی خود توضیح دهد، البته که مسعود پزشکیان باید درباره‌ی برخی گفته‌های خود توضیح دهد، البته که اصلاح‌طلبان (تنها حافظه‌ی! تاریخ این صفحه) باید پاسخ‌گویی گفته‌ها و عملکردهای خود باشند، اما از یاد نبریم که ما به طور عام و خاصه در این صفحه‌، با مُرّ تاریخ و بی‌طرفی در روایت مواجه نیستیم و شیشه‌ی کدری از غرض راوی، دقت روایت تاریخی را زیر سؤال برده.

از یاد نبریم که در بازار مکاره‌ی تاریخ با شعبده‌‌گری در روایت می‌توان سیاه‌ترین‌ها را سفید کرد و سفید‌ترین را سیاه. از یاد نبریم که در مرور «روایت»‌های تاریخی، ما فقط می‌توانیم با کنار هم‌ قراردادن داده‌ها، نقاشی‌ای کمرنگ و احتمالی از آنچه در گذشته رخ‌داده است را بازسازی کنیم. این وسط تنها مجهزشدن به ابزارهای مطالعه‌ی تاریخی-انتقادی می‌تواند ما را از مسحورشدن و بازی‌خوردن از شعبده‌ی روایت «حافظه‌»ها نجات دهد.

#یادداشت
@Hamesh1

www.tgoop.com/hamesh1/1557

1.7K viewsedited  Jul 1 at 23:37

✍️ «حافظه‌ی تاریخیِ» کدام راوی؟
کوتاه درباره‌ی صفحه‌ و کانال حافظه‌ی تاریخی

صفحه‌ی «اپوزیسیون‌نما»ی حافظه‌ی تاریخی در اینستاگرام و تلگرام این روزها دوباره فعال شده است. بارها دیده‌ام که داده‌های این صفحه شاهدی موجه برای تحریمی‌ها و داده‌ای پرسش‌برانگیز برای مرددها یا حتی مدافعان مشارکت است. این صفحه را چند سال است که دنبال می‌کنم. مقاطعی به طور کامل از فعالیت بازمی‌ایستد و مقاطعی یکهو فعال می‌شود. مهم‌تر از همه این است که «حافظه»ی تاریخی این صفحه خاطرات و داده‌هایی جز اصلاح‌طلبان ندارد. این داده‌های اصلاح‌طلب‌محور، البته در آمیزش با برخی مطالب مرتبط با رهبر گذشته و فعلی جمهوری اسلامی در میانه، از حیث «اپوزیسون‌نما»یی رد گم می‌کند. با این توصیفات، حدس گردانندگان این کشکول برای کسی که اندکی کار رسانه کرده و تبارشناسی سیاسی می‌داند، اصلاً کار سختی نیست. ولی روی سخن این یادداشت کوتاه چیز دیگری است.

برخی دوستان در تحلیل من از گردانندگان این صفحه، می‌گفتند که محتوای صفحه مهم است، نه گرداننده‌اش. نه خطاب به آنانی که برای تصمیم‌های پیشین دنبال شواهدند، بلکه برای آنانی که با هر محتوایی انتقادی مواجه می‌شوند، عرض کنم که حافظه‌ی ما هیچ‌گاه با خودِ خودِ تاریخ پُر نمی‌شود. چون هیچ‌گاه چنین جنس اصلی در دسترس نیست. در جایگاه دانشجویی خرد در حوزه‌ی مطالعات تاریخی‌انتقادی بگویم که آنچه ما از داده‌های تاریخی می‌شناسیم، چیزی جز «روایت» تاریخ یا «پدیدار» تاریخ نیست. این یعنی چه؟ یعنی ما همیشه با فیلتر راوی و روایت طرفیم، نه با خود تاریخ. تاریخ یک‌بار برای همیشه در گذشته رخ داده و بعد از آن، روایت است و بس. ما همیشه در بزم تاریخ بر سفره‌ی راوی می‌نشنیم و لقمه می‌زنیم و حافظه را پُر می‌کنیم.

اگر این‌گونه است، می‌توان با تاریخ شعبده کرد. می‌توان با چینش پازل‌های روایت، نظام شوروی سابق را مدافع فردیت و آزادی و هیتلر را قربانیِ تبلیغات متفقین تصویر کرد. می‌توان با حذف پس‌زمینه، قیچی‌کردن زمان، نگفتن از مکان، ذکرنکردن قبل و بعد، تقلب در چرایی، گزینش جهت‌دار، تمرکز غرض‌دار، برجسته‌کردن دلبخواهی و نادیده‌گرفتن شواهد معارض، روز تاریخ را شب و شب تاریخ را روز کرد. اصولاً اگر تاریخ این‌قدر صاف و بی‌پیرایه در مُشت ما بود، چه نیازی به این‌همه معرفت‌های جانبی و ملاحظات روشی برای مطالعه‌ی انتقادی بود؟

کوتاه سخن آنکه، حدس گرداننده‌ی این صفحه‌ی خاص برای کارشناسی متوسط هم اظهر من‌الشمس است. اما درباره‌ی محتوایش؛ مواجهه‌ی ساده با محتوای گزینشی و سوگیرانه این صفحه و ندیدن چسب و قیچی‌های روایت‌گر آن، خلاف مواجهه‌ی انتقادی و انصاف سیاسی و بی‌طرفی علمی در خواندن تاریخ است. البته که محمدجواد ظریف باید درباره‌ی برخی فقره‌های نشست‌های خارجی خود توضیح دهد، البته که مسعود پزشکیان باید درباره‌ی برخی گفته‌های خود توضیح دهد، البته که اصلاح‌طلبان (تنها حافظه‌ی! تاریخ این صفحه) باید پاسخ‌گویی گفته‌ها و عملکردهای خود باشند، اما از یاد نبریم که ما به طور عام و خاصه در این صفحه‌، با مُرّ تاریخ و بی‌طرفی در روایت مواجه نیستیم و شیشه‌ی کدری از غرض راوی، دقت روایت تاریخی را زیر سؤال برده.

از یاد نبریم که در بازار مکاره‌ی تاریخ با شعبده‌‌گری در روایت می‌توان سیاه‌ترین‌ها را سفید کرد و سفید‌ترین را سیاه. از یاد نبریم که در مرور «روایت»‌های تاریخی، ما فقط می‌توانیم با کنار هم‌ قراردادن داده‌ها، نقاشی‌ای کمرنگ و احتمالی از آنچه در گذشته رخ‌داده است را بازسازی کنیم. این وسط تنها مجهزشدن به ابزارهای مطالعه‌ی تاریخی-انتقادی می‌تواند ما را از مسحورشدن و بازی‌خوردن از شعبده‌ی روایت «حافظه‌»ها نجات دهد.

#یادداشت
@Hamesh1

BY هامِش (علی سلطانی)