tgoop.com/hamesh1/1597
Last Update:
تصاویر محمد پس از جنگ جهانی
سال‌های پس از پایان جنگ جهانی دوم و همزمان با رشد دولت‌های نظامی در سرزمین‌های اسلامی و تفرقه و رکود مسلمانان، دورانی بود که بیش از همهٔ قرن‌های گذشته نوشتن زندگی‌نامه دربارهٔ پیامبر اسلام رونق گرفت. این جریان شبیه حرکتی بود که در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم در الهیات مسیحیتِ پروتستان در شرح زندگی غیراسطوره‌ای و تاریخی از عیسی مسیح شکل گرفته بود.
سیرههای متعدد که بیشتر با رویکردهای عموماً عقلی و تاریخی نوشته می‌شد و در آنها پیامبر بیشتر از همه قهرمانی نستوه و مبارزی اصلاحگر بود و به جای تمرکز بر معجزات آسمانی نقل‌شده از ایشان، بر موفقیت‌های مادی و زمینی و سیاسی‌اش تأکید می‌شد. چنین تصویری به کار احساس غرور و برانگیختگیِ مسلمانان در الگوگرفتن از پیامبر می‌آمد تا شکوه از دست‌رفتهٔ خود را بازیابند و خود را از رخوت و رکود و درجازدگی رهایی دهند. سویۀ دیگر این سیره‌ها واکنشی دفاعی به برخی انتقادات غربیان از پیامبر در برخی کتاب‌های آن دوران بود. از این روی پیامبر در این دفاعیه‌ها با تکیه بر مفهوم قرآنی «اسوهٔ حسنه» و در خلاف آن انتقاد‌ها، جامع فضایل اخلاقی و وارستگاری‌های انسانی بود.
این جریان سیره‌نویسی آن‌قدر گسترده و رایج بود که به تعبیر آنه‌ماری شیمل می‌توان از آن با عنوان «جنبش سیرت» نام بُرد و نتیجه‌اش زندگینامههای جدید و کمابیش عالمانه و مورخانه‌ای از زندگی پیامبر بود. از نمونه‌های این جریان نوگرا می‌توان به خلاصهٔ السیرة المحمدیه رشید رضا، حیات محمد محمدحسنین هیکل، عبقریة محمد محمود العقاد، سه‌گانهٔ طه حسین همگی در مصر و اسلام‌شناسی علی شریعتی و کتاب محمد خاتم پیامبران از انتشارات حسینیه ارشاد در ایران را می‌توان اشاره کرد.
در این میان نکتهٔ درخور توجه در زندگی‌نامۀ مدرن از حیات رسول‌الله آن است که در این متون کمتر به ابعاد زندگیِ شخصی و فردی پیامبر عنایت می‌شد و بیش از آن ابعاد اجتماعی و سیاسی و رهبریِ قهرمانانۀ پیامبر محل توجه بود. علت این نکته همان نیاز به ارائهٔ قهرمانی وحدت‌بخش و رهبری عزت‌آفرین بود که واجد عالی‌ترین کمالات اخلاقی است. در این گفتمان تازه برخی از ابعاد زندگی فردی و شخصی پیامبر هم حتی تفسیر اجتماعی و سیاسی می‌شد. از جملۀ مثال‌های آشنای این موضوع، موضوع همسران پیامبر و تبیین و توجیه آنها بر مبنای ضرورت‌های و اهداف اجتماعی و سیاسی و دینی است.
طریف خالدی در کتاب تصاویر محمد و در فصل سیرههای معاصر اشاره می‌کند که بعد از روی کار آمدن دولت‌های نظامی و ملی‌گرا در کشورهای اسلامی و خصوصاً عربی پس از جنگ جهانی دوم، در رسانه‌ها و جراید مدام از جریان روشنفکری انتقاد و در نقطهٔ مقابل پبامبر را الگوی راهگشا معرفی می‌کردند. به نظر خالدی در بیوگرافی‌های نوشته‌شده از پیامبر در این دوران، توصیف‌ها هر چه بیشتر از وجههٔ انسانی گوشت و پوست و استخوان‌دارِ سیرههای اولیه فاصله گرفت و قهرمانی فرازمینی جایگزین آن شد. خالدی از قول نویسنده‌ای دیگر ذکر می‌کند که نقطهٔ اوج این چرخش‌ها با نگارش زندگینامههای سید امیر علی (1928-1849م) سیاست‌مدار هندی و محقق مدرن تاریخ اسلام رخ داد. کسی که چه‌بسا ناخواسته در دام پاسخ به زندگینامههای انتقادیِ اروپاییان دربارهٔ پیامبر افتاد و با گرایشی آشفته سبک زندگی‌نامه‌نویسی جدلی و دفاعیه‌ای درباره زندگی پیامبر را بنیان نهاد. رویکرد جدلی و دفاعیه‌ای او در مواردی مثل تبیین ازدواج‌های پیامبر یا پیشگویی‌های علمی قرآن دربارهٔ برخی مدعاهای علم مدرن همراه بود.
علاوه بر این به نظر خالدی در این سیرههای مدرن از هرگز و هیچ‌گاه زیاد استفاده می‌شد. به این معنا که تا پیش از پیامبر فلان کار انجام نشده بود. از دیگر خصوصیات زندگینامههای مدرن در جنبش سیرت به نظر خالدی این بود که بر یک موضوع نظیر «عدالت اجتماعی» تمرکز می‌شد و سیر تاریخی حیات پیامبر بر حول آن روایت می‌گردید و بقیهٔ جزییات حذف می‌شد. خالدی در فصل مزبور کتاب خود همچنین در تبیین و توجیه معجزات در این دست زندگی‌نامه‌ها اشاره می‌کند که در این سیره‌ها تلاش می‌شد که معجزات با زبان علم تبیین شوند. مثلاً در تبیین معراج گفته می‌شد که هم‌چنانکه هیپنوتیزم تبیین علمی تجربی ندارد، معراج هم این‌گونه است. یا اینکه کسی همچون حسنین هیکل در کتاب مشهور حیات محمد معراج را با واژگان و تبیین‌های روان‌شناسی به ذهن انسان امروزین نزدیک می‌کرد.
Tarif Khalidi. Images of Muhammad: Narratives of the Prophet across the Centuries. New York: Doubleday, 2009
#یادداشت
@Hamesh1
BY هامِش (علی سلطانی)
Share with your friend now:
tgoop.com/hamesh1/1597