tgoop.com/hasanzadehamoli/17
Last Update:
به اين بيان، اطلاق آلت بر قوى و محال آنها و بر اعضا و جوارح بمسامحه و تعبير به توسع است و تعبير رسا و شايسته آن واسطه است چه حكم عالى در واسطه منسحب است و از وى به دانى افاضه مىشود زيرا واسطه در سلسله طولى است و تعريف حقيقى واسطه و آلت آنست كه خواجه طوسى در شرح فصل نوزدهم نمط اول اشارات در فرق ميان واسطه و آلت فرموده است: الالة هى ما يؤثر الفاعل فى منفعله القريب منه بتوسطه، و الواسطة هى معلول تصير هى علة لغيره من حيث يقاس الى طرفيه فاحد الطرفين معلول و الاخر علة بعيدة و الواسطة علة قريبة. و نيز در اول منطق اشارات
هزار و يك نكته، ص: 41
در تعريف منطق كه آلة قانونية الخ، فرمود: الالة ما يؤثر الفاعل فى منفعله القريب منه بتوسطه.
اين تعريف خواجه در حقيقت از فصل پنجم مقاله سوم نفس شفاء مأخوذ است آنجا كه گويد: و اما ذا لم يجعل ذلك آلة بل واسطة تنفعل اولا الخ (ص 319 ج 1 ط 1) و تعريف بغايت صحيح است.
فخر رازى در شرح اشارات تعريفى ناصواب نموده است.
غرض ما اين است كه قواى نفس و محال آنها را در كتب كلامى و فلسفى تعبير به آلات كردهاند. با اينكه بدن مرتبه نازله نفس است بنابر اين بايد آن قوى را وسائط دانست نه آلات چه آلت در حقيقت خارج از هويت ذو الالة است ولى واسطه شأنى از شؤن فاعل است و مطلبى دقيق در واسطه است كه در مقام تنزل حقيقى كه از كمون ذات فاعل به مراحل نازل آن فرود ميآيد صورت و واقعيت آن حقيقت در هر واسطه باقتضاى عالم و مرتبه آن واسطه تحقق مىيابد، و همچنين چون صعودا بخواهد عروج يابد در هر مرحله و مرتبه واسطه تحقق و تحصل مىيابد، بخلاف آلت. نزول معنائى را از مقام روح تا مقام طبعت و همچنين عروج صورتى را از مرتبه طبعت تا مقام عرشى روحت در نظر بگير كه آنصورت در قوه حاسه و از آنجا در خيال و از آنجا در واهمه و سپس به عاقله در هر مرتبه حكمى دارد كه اين قوى وسائطاند نه آلات. در نظام عالم هم بهمين منوال است كه همه مقامات وجود وسائطاند نه آلات. اين عروج و نزول در امكان اشرف كه در نزول است و در امكان اخس كه در صعود است با تأمل و تدبر صحيح واضح است كه يدبر الامر من السماء الى الارض ثم يعرج اليه الم (السجده 6) و همين تعبير را در وسائط فيض الهى عليهم السلام درياب.
بدانچه كه در اين نكته اشارت نمودهايم به معنى صحيح حديث شريف من عرف نفسه فقد عرف ربه آگاهى مىيابى كه چنانچه شخص انسانى يك حقيقت واحده ذات شئون و اطوار و مجالى و
هزار و يك نكته، ص: 42
مظاهر است كه عال فى دنوه و دان فى علوه همچنين حق سبحانه و تعالى در شئون كثرت، نه چنانكه به لقلقه لسان در معنى آن گويند چنانكه نفس مجرد است پس حق مجرد است، چه اين كه اين معنى تنزيه در عين تشبيه است و حال اينكه حق تعالى هو فى السماء آله و فى الارض آله پس بدانكه آنچه كمل اهل تحقيق چون محيى- الدين عربى و مؤيد الدين جندى و صدر الدين قونوى و علامه قيصرى و غيرهم در شرح حديث مذكور فرمودهاند محور تمام آن معانى لطيف و تحقيقات شريف همانست كه در اين نكته گفتهايم مثلا در علم بارى تعالى به جزئيات كه عالم شهادت مطلقه على- الوجه الجزئى و هم على الوجه الكلى است، و ربط حادث به قديم، و ربط كثرت به وحدت، و وحدت به كثرت و قيام حق تعالى بر ما سواه و قيام ماسواه به او، و سر كريمه هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن، و كريمه فاينما تولوا فثم وجه الله و كريمه يدبر الامر من- السماء الى الارض ثم يعرج اليها. و نظائر آنها از آيات و اخبار، و همچنين در حقيقت توحيد كه در صحف كريمه اهل عرفان و كتب حكمت متعاليه آنان معنون است فافهم.
مناسب است كه به نقل كلامى كامل كه اس و متن مطالب ياد شده و اصل وام همه آنها است از قيصرى در شرح فصوص الحكم تبرك جوييم: در فص ابراهيمى ص 176 فرمايد: و اعتبر فى مقام روحك حال حقائقك و علومك الكليه هل تجد ممتاز ابعضها عن بعض او عن عين روحك الى أن تنزل الى مقام قلبك فيتميز كل كلى عن غيره ثم يتفصل كل منها الى جزئياته فيه، ثم يظهر فى مقام- الخيال مصورا كالمحسوس، ثم يظهر فى الحس. فان وجدت فى- نفسك ما نبهت عليه هديت و علمت الامر فيمن انت خلقت على صورته، و ان لم تجد ما فى نفسك على ما هى عليه لا يمكنك الاطلاع على الحقائق الالهية و احوالها و كل ميسر لما خلق له.
به عنوان مزيد ايضاح چند جملهاى در معنى حديث شريف
هزار و يك نكته، ص: 43
من عرف نفسه فقد عرف ربه از اساطين فن نقل مىكنيم تا بدانى كه سخن از صرف مجرد بودن نفس و مجرد دانستن رب نيست:
مؤيد الدين جندى كه اولين شارح فصوص الحكم محيى الدين عربى است گويد: ان حال النفس مع قواها المبثوثة فى جسمانيتها و روحانيتها ادل دليل على أن النفس الكلية مع قواها المبثوثة فى- طبقات السموات و اركان الامهات و المولدات الموكلة للحفظ و التربية و هى الملائكة الذين قال الله تعالى فيهم لا يعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يؤمرون، كذلك و يترقى منه الى أن الحق تعالى مطلع على كل كلى و جزئى
BY استاد علامه حسن زاده آملی قدس سره الشریف
Share with your friend now:
tgoop.com/hasanzadehamoli/17