در یک فرصت باریک

افغان، افغانی، افغانستانی

من همیشه از این افسوس خورد‌ه‌ام و می‌خورم؛ از اینکه ما، فارسی‌زبان‌هایی که ملیت یکسان نداریم، برخلاف عرب‌زبان‌ها، با هم مراوده‌ی زیادی نداریم، از محصولات فرهنگی هم کمتر استفاده می‌کنیم و حس همبستگی بینمان کم است. تا حدودی هم سعی کرده‌ام این فاصله را برای خودم کمی پر کنم؛ موسیقی افغانستانی‌ها و تاجیکستانی‌ها را بشنوم، کتاب‌هایشان را بخوانم، و به پادکست‌هایشان گوش کنم. پارسال کتابی از رهنورد زریاب، داستان‌نویس نامدار افغانستانی خواندم. موقع خواندن کتاب، کلماتی را که برایم ناآشنا بودند یادداشت می‌کردم. در کلاس فرانسه در لیون، یک همکلاسی افغانستانی داشتم به اسم حفیظه. کتاب که تمام شد از او خواستم چند دقیقه گوشه‌ای بنشینیم تا معنی کلمات را از او بپرسم. حفیظه ناباورانه نگاه کرد و پرسید «کتاب افغانستانی خوانده‌ای؟» انگار گفته باشم کتاب سواحیلی خوانده‌ام. چرا خواندن کتابی به فارسی از کشور همسایه باید اینقدر عجیب باشد؟

خوشبختانه اینترنت فرصت‌هایی برای ارتباط میان ما فارسی‌زبانان فراهم کرده که پیشتر کمتر پیش می‌آمد. شاید قدم اول برای شکل‌گیری این ارتباط، این باشد که بدانیم مردم کشور همسایه را چگونه خطاب کنیم. عجیب است که چنین چیزی که قاعدتاً باید سرراست و بدون مشکل باشد، اینقدر مسأله‌دار است. در این یادداشت می‌خواهم چند جنبه‌ی مختلف این مسأله را اندکی بشکافم. این را هم بگویم: من متوجهم که خود افغانستانی‌ها برای سخن گفتن درباره‌ی این موضوع شایسته‌ترند. آن‌ها سخن می‌گویند و من هم سخنان آن‌ها را دنبال می‌کنم‌ و از آن‌ها می‌آموزم—برای مثال این توضیح کوتاه آقای کاظمی را ببینید. این چند خط را منِ ایرانی خطاب به هم‌وطنان خودم می‌نویسم تا به چند پرسش که بارها شنیده‌ام پاسخ دهم.

- اشکال افغانی چیست؟ مگر نام مردمان این کشور همین نیست؟
نه، نیست. ببیند، مسأله ساده است. صفت‌هایی هستند که تعلق به یک قوم را می‌رسانند؛ مثل افغان، عرب، و کُرد. وقتی می‌خواهیم این صفت‌ها را به کسی بدهیم، به آن‌ها «ی» اضافه نمی‌کنیم. مثلاً ممکن است بگوییم موسیقی عربی یا رقص عربی، ولی نمی‌گوییم «مرد عربی». می‌گوییم «مرد عرب». ممکن است بگوییم شعر کُردی یا لباس کُردی، ولی نمی‌گوییم «زن کُردی»، می‌گوییم «زن کُرد». به همین قیاس، زن یا مرد افغانی هم درست نیست و باید گفت زن یا مرد افغان. افغانی قاعدتاً برای اشاره به افراد به کار نمی‌رود. بیان ساده و همه‌فهم این نکته این است که بگوییم افغانی واحد پول افغانستان است، نه اسم مردم آن.

- چرا به جای افغان بهتر است بگوییم افغانستانی؟
افغانستان کشوری است که مردمانش را چند قوم مختلف تشکیل داده‌اند. افغان نام دیگر یکی از این قوم‌ها، یعنی قوم پشتون است. برای همین سایر افغانستانی‌ها معمولاً چندان خوش ندارند که افغان خوانده شوند. وقتی می‌گوییم افغانستانی، به نام کشور، «ی» نسبت اضافه کرده‌ایم؛ مثل وقتی که می‌گوییم پاکستانی یا تاجیکستانی‌. برای همین افغانستانی به تمام مردم این کشور اشاره می‌کند و مشکل افغان را ندارد.

- گیرم نادرست، چرا «افغانی» توهین‌آمیز است؟
پاسخ این سؤال را دستور زبان و واژه‌شناسی نمی‌توانند بدهند. پاسخ این سؤال را باید در زبان‌شناسی اجتماعی یافت. اضافه کردن یک پسوند اشتباه خودبه‌خود کاری نمی‌کند، سابقه‌ی کاربرد کلمه است که آن را توهین‌آمیز می‌کند. به همین دلیل است که «پاکی» خواندن یک نفر پاکستانی در زبان انگلیسی به‌شدت توهین‌آمیز است. باور کنید این را با شرم نیابتی می‌گویم: وقتی هزاران بار با نفرت، یا تحقیر، یا حتی ترحم، کسانی را «افغانی» خطاب کنی، همه‌ی این نفرت و تحقیر و ترحم در آن کلمه ته‌نشین می‌شود. دوستی دارم که زمانی، در تهران، در یک سازمان مردم‌نهاد کار می‌کرد. کار این سازمان کمک به کودکان کار بود. او برایم تعریف کرد که یک بار دو پسربچه‌ی افغانستانی در آنجا دعوایشان شد. یکی به آن یکی گفت «افغانی»‌. دومی چنان عصبانی شد که شروع کرد به کتک زدن اولی. ببینید ما با این واژه چه کرده‌ایم.

[ادامه در پایین]

Telegram

2:03

سرزمین شعر

افغان، افغانی یا افغانستانی؟! کدام‌یک صحیح است؟!
زیبنده‌تر آن است که دیگران را به نامی بخوانیم که خود بیشتر می‌پسندند.

کاری از گروه ادب و هنر شبکه چهار
سیما
🔹
@sarzaminesher_tv
🔹

مارا در شبکه‌های اجتماعی با آدرس sarzaminesher دنبال کنید.
🆔
روبینو، تلگرام…

www.tgoop.com/in_a_short_moment/70

1.3K viewsedited  Oct 16 at 04:00

افغان، افغانی، افغانستانی

من همیشه از این افسوس خورد‌ه‌ام و می‌خورم؛ از اینکه ما، فارسی‌زبان‌هایی که ملیت یکسان نداریم، برخلاف عرب‌زبان‌ها، با هم مراوده‌ی زیادی نداریم، از محصولات فرهنگی هم کمتر استفاده می‌کنیم و حس همبستگی بینمان کم است. تا حدودی هم سعی کرده‌ام این فاصله را برای خودم کمی پر کنم؛ موسیقی افغانستانی‌ها و تاجیکستانی‌ها را بشنوم، کتاب‌هایشان را بخوانم، و به پادکست‌هایشان گوش کنم. پارسال کتابی از رهنورد زریاب، داستان‌نویس نامدار افغانستانی خواندم. موقع خواندن کتاب، کلماتی را که برایم ناآشنا بودند یادداشت می‌کردم. در کلاس فرانسه در لیون، یک همکلاسی افغانستانی داشتم به اسم حفیظه. کتاب که تمام شد از او خواستم چند دقیقه گوشه‌ای بنشینیم تا معنی کلمات را از او بپرسم. حفیظه ناباورانه نگاه کرد و پرسید «کتاب افغانستانی خوانده‌ای؟» انگار گفته باشم کتاب سواحیلی خوانده‌ام. چرا خواندن کتابی به فارسی از کشور همسایه باید اینقدر عجیب باشد؟

خوشبختانه اینترنت فرصت‌هایی برای ارتباط میان ما فارسی‌زبانان فراهم کرده که پیشتر کمتر پیش می‌آمد. شاید قدم اول برای شکل‌گیری این ارتباط، این باشد که بدانیم مردم کشور همسایه را چگونه خطاب کنیم. عجیب است که چنین چیزی که قاعدتاً باید سرراست و بدون مشکل باشد، اینقدر مسأله‌دار است. در این یادداشت می‌خواهم چند جنبه‌ی مختلف این مسأله را اندکی بشکافم. این را هم بگویم: من متوجهم که خود افغانستانی‌ها برای سخن گفتن درباره‌ی این موضوع شایسته‌ترند. آن‌ها سخن می‌گویند و من هم سخنان آن‌ها را دنبال می‌کنم‌ و از آن‌ها می‌آموزم—برای مثال این توضیح کوتاه آقای کاظمی را ببینید. این چند خط را منِ ایرانی خطاب به هم‌وطنان خودم می‌نویسم تا به چند پرسش که بارها شنیده‌ام پاسخ دهم.

- اشکال افغانی چیست؟ مگر نام مردمان این کشور همین نیست؟
نه، نیست. ببیند، مسأله ساده است. صفت‌هایی هستند که تعلق به یک قوم را می‌رسانند؛ مثل افغان، عرب، و کُرد. وقتی می‌خواهیم این صفت‌ها را به کسی بدهیم، به آن‌ها «ی» اضافه نمی‌کنیم. مثلاً ممکن است بگوییم موسیقی عربی یا رقص عربی، ولی نمی‌گوییم «مرد عربی». می‌گوییم «مرد عرب». ممکن است بگوییم شعر کُردی یا لباس کُردی، ولی نمی‌گوییم «زن کُردی»، می‌گوییم «زن کُرد». به همین قیاس، زن یا مرد افغانی هم درست نیست و باید گفت زن یا مرد افغان. افغانی قاعدتاً برای اشاره به افراد به کار نمی‌رود. بیان ساده و همه‌فهم این نکته این است که بگوییم افغانی واحد پول افغانستان است، نه اسم مردم آن.

- چرا به جای افغان بهتر است بگوییم افغانستانی؟
افغانستان کشوری است که مردمانش را چند قوم مختلف تشکیل داده‌اند. افغان نام دیگر یکی از این قوم‌ها، یعنی قوم پشتون است. برای همین سایر افغانستانی‌ها معمولاً چندان خوش ندارند که افغان خوانده شوند. وقتی می‌گوییم افغانستانی، به نام کشور، «ی» نسبت اضافه کرده‌ایم؛ مثل وقتی که می‌گوییم پاکستانی یا تاجیکستانی‌. برای همین افغانستانی به تمام مردم این کشور اشاره می‌کند و مشکل افغان را ندارد.

- گیرم نادرست، چرا «افغانی» توهین‌آمیز است؟
پاسخ این سؤال را دستور زبان و واژه‌شناسی نمی‌توانند بدهند. پاسخ این سؤال را باید در زبان‌شناسی اجتماعی یافت. اضافه کردن یک پسوند اشتباه خودبه‌خود کاری نمی‌کند، سابقه‌ی کاربرد کلمه است که آن را توهین‌آمیز می‌کند. به همین دلیل است که «پاکی» خواندن یک نفر پاکستانی در زبان انگلیسی به‌شدت توهین‌آمیز است. باور کنید این را با شرم نیابتی می‌گویم: وقتی هزاران بار با نفرت، یا تحقیر، یا حتی ترحم، کسانی را «افغانی» خطاب کنی، همه‌ی این نفرت و تحقیر و ترحم در آن کلمه ته‌نشین می‌شود. دوستی دارم که زمانی، در تهران، در یک سازمان مردم‌نهاد کار می‌کرد. کار این سازمان کمک به کودکان کار بود. او برایم تعریف کرد که یک بار دو پسربچه‌ی افغانستانی در آنجا دعوایشان شد. یکی به آن یکی گفت «افغانی»‌. دومی چنان عصبانی شد که شروع کرد به کتک زدن اولی. ببینید ما با این واژه چه کرده‌ایم.

[ادامه در پایین]

BY در یک فرصت باریک