مخزن نکات نگارشی ؛ ویرایشی و دستوری

#معنا_شناسی_واژه
#کاغذین_جامه

✳️ کاغذین جامه در شعر فارسی

۱. منظومهٔ علی‌نامه نخستین متن فارسی است که در آن به پوشیدن جامهٔ کاغذین اشاره شده است. در این منظومه در ماجرای اسیر شدن یکی از هواداران حضرت علی در جنگ صفین، فرمانده سپاه معاویه چنین می‌کند:
بفرمود تا جامهٔ کاغذین
بدوزند، آن دشمن داد و دین
بکردند همیدون ز کاغذ کلاه
سیه همچو قطران، آن دل سیاه
در آن پاک‌دین مردِ روشن‌روان
بپوشاندْشْ آن جامه را بد نشان
ببستش اَبَر اُشتری زان سپس
به گردنْش بربست ملعون جرس
از این ابیات می‌توان احتمال داد که «جامهٔ کاغذین» بر کسی پوشاندن، مانند کلاه کاغذی سیاه بر سر کسی گذاشتن، او را بر شتر بستن، از کارهایی بوده است که در صدر اسلام برای «تحقیر و خوار داشتِ مخالفان و مجرمان» انجام می‌گرفته است.

۲. از سخن بعضی از گویندگان دیگر چنین بر می‌آید که گویی در تمرین یا مسابقهٔ تیراندازی، چیزی شبیه به آدمک را با پوشش و جامهٔ کاغذین در جایی قرار می‌داده‌اند و آن را «هدف» خود می‌کرده‌اند، همان چیزی که معنی لغوی هدف و کاغذ (=قرطاس) آن را تأیید می‌کند. ارباب لغت یکی از معانی هدف را «هر چیز بلند و افراشته» و کاغذ را «نشانهٔ تیر، چیزی که بر روی هدف می‌گذارند و به آن تیر می‌زنند» گفته‌اند.
در شعر جمال اصفهانی رابطهٔ هدف و کاغذین جامه مطرح شده است:
بس که در من کشد این چرخْ کمان
کاغذین جامه از او چون هدفم
صائب گوید:
تا شوی در گردن افرازی نمایان چون هدف
با لباس کاغذین از تیرباران سر مپیچ
خاقانی نیز گوید:
حاسدانم چون هدف بین کاغذین جامه که من
تیر شحنه از پی امن شبان آورده‌ام
لازم به ذکر است که تیر شحنه، همانند تیر امان بوده که دارنده آن می‌توانسته همهٔ شب در شهر رفت و آمد کند و از حوادث در امان باشد. در مقابل حاسدان خاقانی مانند هدف، کاغذین جامه هستند. همچنین در کنار این معنی برای دشمنان شاعر، کاغذین جامه بودن معنی «گرفتار محنت و مصیبت بودن» دارد. پس یکی از معانی کاغذین جامه مصیبت و محنت زدگی است.
خود خاقانی در بیت دیگری گفته است:
کاغذین جامه هدف‌وار علی الله زنیم
تا به تیر سحری دست قدر بربندیم
در این بیت علاوه بر ارتباط بین کاغذین جامه و هدف، معنی «لابه و تضرع و پای‌فشاری در عرض نیاز» دارد.

۳. کاغذین جامه = آمادگی مرگ و خود را در بلا افکندن
کمال اسماعیل:
کاغذین باد جامهٔ خصمت
بس که از غم بر او ستم باشد
خاقانی:
از جور یار پیرهن کاغذین کنم
کو کاغذ و سر قلم از من دریغ داشت
عطار:
سزد که پیرهن کاغذین کند عطار
که شد ز نفس بدآموز پیرهن کفنم.
۴. کاغذین جامه و تظلم خواهی:
جمال اصفهانی:
آخر از بهر خدا چند کنم بر در او
هر سحرگاه چو مظلوم ز کاغذ سربال[پیراهن]
کمال اسماعیل:
کاغذین جامه بپوشید و به درگاه آمد
زادهٔ خاطر من تا بدهی داد مرا
برگرفته از مقالهٔ «کاغذین جامه، پیراهن کاغذین از آیین تا کلمه» نوشتهٔ استاد محمود عابدی که در کتاب چون من در این دیار (جشن‌نامهٔ استاد انزابی نژاد به کوشش استاد راشد محصل، دکتر یاحقی و دکتر ساکت) چاپ شده است.

#لغت

@molavi_asar_o_afkar
@makhzanenokatenegarshi_virayashi

www.tgoop.com/makhzanenokatenegarshi_virayashi/3722

482 viewsedited  Feb 12 at 14:36

#معنا_شناسی_واژه
#کاغذین_جامه

✳️ کاغذین جامه در شعر فارسی

۱. منظومهٔ علی‌نامه نخستین متن فارسی است که در آن به پوشیدن جامهٔ کاغذین اشاره شده است. در این منظومه در ماجرای اسیر شدن یکی از هواداران حضرت علی در جنگ صفین، فرمانده سپاه معاویه چنین می‌کند:
بفرمود تا جامهٔ کاغذین
بدوزند، آن دشمن داد و دین
بکردند همیدون ز کاغذ کلاه
سیه همچو قطران، آن دل سیاه
در آن پاک‌دین مردِ روشن‌روان
بپوشاندْشْ آن جامه را بد نشان
ببستش اَبَر اُشتری زان سپس
به گردنْش بربست ملعون جرس
از این ابیات می‌توان احتمال داد که «جامهٔ کاغذین» بر کسی پوشاندن، مانند کلاه کاغذی سیاه بر سر کسی گذاشتن، او را بر شتر بستن، از کارهایی بوده است که در صدر اسلام برای «تحقیر و خوار داشتِ مخالفان و مجرمان» انجام می‌گرفته است.

۲. از سخن بعضی از گویندگان دیگر چنین بر می‌آید که گویی در تمرین یا مسابقهٔ تیراندازی، چیزی شبیه به آدمک را با پوشش و جامهٔ کاغذین در جایی قرار می‌داده‌اند و آن را «هدف» خود می‌کرده‌اند، همان چیزی که معنی لغوی هدف و کاغذ (=قرطاس) آن را تأیید می‌کند. ارباب لغت یکی از معانی هدف را «هر چیز بلند و افراشته» و کاغذ را «نشانهٔ تیر، چیزی که بر روی هدف می‌گذارند و به آن تیر می‌زنند» گفته‌اند.
در شعر جمال اصفهانی رابطهٔ هدف و کاغذین جامه مطرح شده است:
بس که در من کشد این چرخْ کمان
کاغذین جامه از او چون هدفم
صائب گوید:
تا شوی در گردن افرازی نمایان چون هدف
با لباس کاغذین از تیرباران سر مپیچ
خاقانی نیز گوید:
حاسدانم چون هدف بین کاغذین جامه که من
تیر شحنه از پی امن شبان آورده‌ام
لازم به ذکر است که تیر شحنه، همانند تیر امان بوده که دارنده آن می‌توانسته همهٔ شب در شهر رفت و آمد کند و از حوادث در امان باشد. در مقابل حاسدان خاقانی مانند هدف، کاغذین جامه هستند. همچنین در کنار این معنی برای دشمنان شاعر، کاغذین جامه بودن معنی «گرفتار محنت و مصیبت بودن» دارد. پس یکی از معانی کاغذین جامه مصیبت و محنت زدگی است.
خود خاقانی در بیت دیگری گفته است:
کاغذین جامه هدف‌وار علی الله زنیم
تا به تیر سحری دست قدر بربندیم
در این بیت علاوه بر ارتباط بین کاغذین جامه و هدف، معنی «لابه و تضرع و پای‌فشاری در عرض نیاز» دارد.

۳. کاغذین جامه = آمادگی مرگ و خود را در بلا افکندن
کمال اسماعیل:
کاغذین باد جامهٔ خصمت
بس که از غم بر او ستم باشد
خاقانی:
از جور یار پیرهن کاغذین کنم
کو کاغذ و سر قلم از من دریغ داشت
عطار:
سزد که پیرهن کاغذین کند عطار
که شد ز نفس بدآموز پیرهن کفنم.
۴. کاغذین جامه و تظلم خواهی:
جمال اصفهانی:
آخر از بهر خدا چند کنم بر در او
هر سحرگاه چو مظلوم ز کاغذ سربال[پیراهن]
کمال اسماعیل:
کاغذین جامه بپوشید و به درگاه آمد
زادهٔ خاطر من تا بدهی داد مرا
برگرفته از مقالهٔ «کاغذین جامه، پیراهن کاغذین از آیین تا کلمه» نوشتهٔ استاد محمود عابدی که در کتاب چون من در این دیار (جشن‌نامهٔ استاد انزابی نژاد به کوشش استاد راشد محصل، دکتر یاحقی و دکتر ساکت) چاپ شده است.

#لغت

@molavi_asar_o_afkar
@makhzanenokatenegarshi_virayashi

BY مخزن نکات نگارشی ؛ ویرایشی و دستوری