tgoop.com/ololo_philolo_by/133
Last Update:
#alala_байка
У тэлеграм-канале @lingulinks з'явіўся цікавы тэкст пра беларускія кітабы (https://www.tgoop.com/lingulinks/672 + https://www.tgoop.com/lingulinks/673), і аўтар дазволіў перакласці яго на беларускую мову.
***
У раёне XIV стагоддзя Залатая арда пачала пакрыху рассыпацца на асобныя ханствы. Частка яе жыхароў перабіралася на новыя землі, асядала там і змешвалася з мясцовым насельніцтвам. У пачатку XIV стагоддзя вялікі князь Гедымін далучыў землі сучаснай Беларусі і паўночнай Украіны, а ў канцы таго ж стагоддзя зрынуты хан Тахтамыш папрасіў прытулку ў яго ўнука Вітаўта. Вітаўт палічыў, што золатаардынскія салдаты будуць яму вельмі карыснымі ў барацьбе супраць тэўтонцаў, і дазволіў ім ажаніцца са сваімі падданымі. Так у Вялікім Княстве Літоўскім пасяліліся татары. Першапачаткова яны размаўлялі на мове кыпчацкай галіны цюркскай сям'і, але з часам перайшлі на беларускую і польскую, аднак не пакінулі сваю веру, засталіся мусульманамі, а новую для іх славянскую мову сталі запісваць добра знаёмым ім арабскім пісьменствам. Так з'явіўся беларускі арабскі алфавіт.
Да нас дайшло адносна няшмат беларуска-арабскіх кніг і зусім крыху польска-арабскіх тэкстаў. Усё гэта рэлігійная літаратура, у асноўным пераклады Карана з кароткімі каментарыямі, якія на іх дыялекце называліся «тэфсірамі», у адрозненне ад арабскіх тафсіраў-тлумачэнняў. Таксама маюцца тэксты аб правільным вымаўленні Карана, «тэджвіды»; зборнікі малітваў і замоў, «чамаілі»; і кнігі з настаўленнямі пра рэлігію, легендамі і апакрыфічнымі гісторыямі, «кітабы». Па-арабску «кітаб» — гэта проста кніга, але ў гэтым тэксце гаворка будзе толькі пра беларускія кітабы.
Кітабы — гэта падвойная радасць, сапраўдная цукерка і для славістаў, і для ўсходазнаўцаў. Яны не толькі змяшчаюць фрагменты, пераказы і пераклады фрагментаў арабскіх і персідскіх матэрыялаў, але і запісваюць некаторыя асаблівасці беларускай значна бліжэй да паўсядзённай мовы, чым кірылічныя тэксты-аднагодкі: напрыклад, там паслядоўна перадаецца беларускае аканне і дзеяслоўнае заканчэнне «-цца»; фрыкатыўны і выбухны «г» заўсёды адрозніваюцца, і апошні сустракаецца толькі ў запазычаных словах.
Праўда, з-за таго, што арабскі алфавіт не надта адпавядае нават арабскай мове, не кажучы ўжо пра славянскія, яго прыйшлося выпраўляць. Літоўскія татары дадалі туды літары для адрознівання цвёрдых і мяккіх зычных (д/дзь, с/сь, т/ць, з/зь) і паступова прыдумалі іншыя прыстасаванні. Так, несумяшчальнасць сістэмы галосных класічнай арабскай (а, і, у) з беларускай (а, е, о, і, ы, у) прывяла да непаслядоўнага выкарыстання надпісных знакаў для абазначэння галосных і ў кітабах: у ранніх тэкстах дыякрытычны знак-кручок дама (вось як у літарах دُ ці سُ) азначае і «о», і «у», але напрыканцы XVIII стагоддзі ёю сталі запісваць толькі «у», а для «о» пачалі выкарыстоўваць літару «вав» و з іншым дыякрытычным знакам — фатхай: وَ.
Але, вядома ж, арабскія літары ў кітабах усё роўна не цалкам адаптаваныя да беларускага: літара و «вав» абазначае як гук літары «в», так і «ў», цвёрдасць і мяккасць л, н, б, м, п, у перад галоснымі ніяк не пазначаецца, і слова «ласка» арабіцай пішацца цалкам ідэнтычна з «ляска».
>>>>
BY філалабайкі беларускія
Share with your friend now:
tgoop.com/ololo_philolo_by/133