філалабайкі беларускія

#alala_байка
Праца Мікалая Паўленкі Мікалай «Жаночыя асабовыя намінацыі ў старабеларускай мове» падрабязна разглядае, як у старабеларускіх тэкстах XVI—XVIII стагоддзя ўтвараліся словы, якія б зараз называліся фемінітывамі.

Жаночыя асабовыя назвы прадстаўлены ў старабеларускіх запісах не надта шырока — такія былі часы, што пра жанчын увогуле пісалі нячаста. Тыя ж формы, што трапілі ў тэксты, часам маюць арфаграфічную і марфалагічную варыятыўнасць, што абумоўлена адсутнасцю зафіксаваных лінгвістычных нормаў, узаемадзеяннем старажытнабеларускай мовы з іншымі мовамі і гаворкамі, а таксама багатай сістэмай словаўтварэння, якая дазваляла па-рознаму будаваць словы з адным і тым жа сэнсам.

Паўленка адзначыў целы шэраг суфіксаў, якія выкарыстоўваліся для ўтварэння фемінітываў, але найбольш прадуктыўнымі назваў тры: -к-а, -іц-а і -ніц-а. Дарэчы, Філалош тут і далей будзе імкнуцца адаптаваць словы пад сучасную арфаграфію, але варта разумець, што старабеларуская мова запісвалася інакш і, прынамсі, мела літару -и-.

Разглядзім, якім чынам назвы жанчын утвараліся ў тыя часы ад назваў мужчын. Ніжэй пералічана, якія фемінныя суфіксы маглі быць дапасаваныя да асабовых назоўнікаў мужчынскага роду, у залежнасці ад іх уласнай структуры, каб утварыць адпаведны назоўнік жаночага роду.

-ак/-як:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (сваяк — сваячына)

-ар:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (гаспадар — гаспадарыня, гасудар — гасударыня)
* -іха/-ыха (ганчар — ганчарыха, пачтар — пачтарыха)
* -ка (аптэкар — аптэкарка, звяздар — звяздарка, крачмар — карчмарка, повар — поварка)

-атай/-отай:
* -ка (хадатай — хадатайка)

-ач:
* -ка (адзінач — адзіначка, прач — прачка)

-дзей
* -іца (чарадзей — чарадзеіца)
* -ніца (злодзей — зладзейніца)

-ень
* -ка з усячэннем асновы (перакупень — перакупка)

-ец/-эц:
* -іца з усячэннем асновы (владзелец — владзеліца, старэц — старыца)
* -ка з усячэннем асновы (літовец — літоўка, паганец — паганка, пастаялец — пастаялка)

-і/-ы:
* -анка/-янка (леснічы — леснічанка, харужы — харужанка)
* -ая (вратны — вратная, падданы — падданая, харужы — харужая)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (дзяржаўчы — дзяржаўчыня)
* -ка (падданы — падданка)

-ік/-нік:
* -іха/-ыха (радчык — радчыха)
* -іца з усячэннем асновы (работнік — работніца, памочнік — памочніца, чараўнік — чараўніца)
* -ка (дворнік — дворнічка, пасрэднік — пасрэднічка, равеснік — равеснічка)

-ін:
* -аса з усячэннем асновы (рабін — рабаса [адзіночны прыклад])
* -іна/-ына/-іня/-ыня з усячэннем асновы (балгарын — балгарыня, баярын — баярыня, гаспадзін — гаспадыня)
* -ка з усячэннем асновы (баярын — баярка, мяшчанін — мяшчанка, хрэсціянін — хрэсціянка)

-іт:
* -ка (варажбіт — варажбітка, найміт — наймітка)

-іч/-ыч:
* -анка/-янка (шляхціч — шляхцянка)
* -ка (княжыч — княжычка, отчыч [наследнік маёмасці свайго бацькі] — отчычка)
* -на з усячэннем асновы (братаніч [сын старэйшага брата] — братанна, княжыч — княжна, царэвіч — царэўна)

-jа
* -анка/-янка (судзья — судзьянка)

-тух:
* -ка (пастух — пастушка)
* -ніца (пастух — пастушніца)

-ун:
* -ка (апекун — апекунка)
* -jа (рыкун [рэканструяваная форма] — рыкунья)

-цель:
* -ка (пацешыцель — пацешыцелка, прыяцель — прыяцелька, сказіцель — сказіцелка)
* -ніца (пітацель — пітацельніца, учыцель — учыцельніца)

невытворныя асновы:
* -а (манах — манаха, раб — раба, супруг — супруга)
* -анка/-янка (ваевода — ваевадзянка, стараста — старасцянка)
* -ева/-ова (кароль — каралева)
* -енка (пан — паненка)
* -ена (пан — панена [адзіночны прыклад])
* -інка (стараста — старасцінка)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (враг — врагіня, грэк — грэкыня, чэх — чэхыня)
* -іса (абат — абаціса, д'якан — д'яканіса)
* -іха/-ыха (папеж — папежыха)
* -іца/-ыца (кароль — караліца, патрыярх — патрыяршыца, цар — царыца)
* -jа (ігумен — ігуменья, поп — пападзья [з дадатковым суфіксам -ад-])
* -ка (актор [уладар маёнтка] — акторка, салдат — салдатка, султан — султанка, таварыш — таварышка)
* -ніца (скамарох — скамарошніца)
* -овіца (отрак — атраковіца)
* -ша (канцлер — канцлерша)

www.tgoop.com/ololo_philolo_by/398

537 viewsedited  Mar 8 at 20:19

#alala_байка
Праца Мікалая Паўленкі Мікалай «Жаночыя асабовыя намінацыі ў старабеларускай мове» падрабязна разглядае, як у старабеларускіх тэкстах XVI—XVIII стагоддзя ўтвараліся словы, якія б зараз называліся фемінітывамі.

Жаночыя асабовыя назвы прадстаўлены ў старабеларускіх запісах не надта шырока — такія былі часы, што пра жанчын увогуле пісалі нячаста. Тыя ж формы, што трапілі ў тэксты, часам маюць арфаграфічную і марфалагічную варыятыўнасць, што абумоўлена адсутнасцю зафіксаваных лінгвістычных нормаў, узаемадзеяннем старажытнабеларускай мовы з іншымі мовамі і гаворкамі, а таксама багатай сістэмай словаўтварэння, якая дазваляла па-рознаму будаваць словы з адным і тым жа сэнсам.

Паўленка адзначыў целы шэраг суфіксаў, якія выкарыстоўваліся для ўтварэння фемінітываў, але найбольш прадуктыўнымі назваў тры: -к-а, -іц-а і -ніц-а. Дарэчы, Філалош тут і далей будзе імкнуцца адаптаваць словы пад сучасную арфаграфію, але варта разумець, што старабеларуская мова запісвалася інакш і, прынамсі, мела літару -и-.

Разглядзім, якім чынам назвы жанчын утвараліся ў тыя часы ад назваў мужчын. Ніжэй пералічана, якія фемінныя суфіксы маглі быць дапасаваныя да асабовых назоўнікаў мужчынскага роду, у залежнасці ад іх уласнай структуры, каб утварыць адпаведны назоўнік жаночага роду.

-ак/-як:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (сваяк — сваячына)

-ар:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (гаспадар — гаспадарыня, гасудар — гасударыня)
* -іха/-ыха (ганчар — ганчарыха, пачтар — пачтарыха)
* -ка (аптэкар — аптэкарка, звяздар — звяздарка, крачмар — карчмарка, повар — поварка)

-атай/-отай:
* -ка (хадатай — хадатайка)

-ач:
* -ка (адзінач — адзіначка, прач — прачка)

-дзей
* -іца (чарадзей — чарадзеіца)
* -ніца (злодзей — зладзейніца)

-ень
* -ка з усячэннем асновы (перакупень — перакупка)

-ец/-эц:
* -іца з усячэннем асновы (владзелец — владзеліца, старэц — старыца)
* -ка з усячэннем асновы (літовец — літоўка, паганец — паганка, пастаялец — пастаялка)

-і/-ы:
* -анка/-янка (леснічы — леснічанка, харужы — харужанка)
* -ая (вратны — вратная, падданы — падданая, харужы — харужая)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (дзяржаўчы — дзяржаўчыня)
* -ка (падданы — падданка)

-ік/-нік:
* -іха/-ыха (радчык — радчыха)
* -іца з усячэннем асновы (работнік — работніца, памочнік — памочніца, чараўнік — чараўніца)
* -ка (дворнік — дворнічка, пасрэднік — пасрэднічка, равеснік — равеснічка)

-ін:
* -аса з усячэннем асновы (рабін — рабаса [адзіночны прыклад])
* -іна/-ына/-іня/-ыня з усячэннем асновы (балгарын — балгарыня, баярын — баярыня, гаспадзін — гаспадыня)
* -ка з усячэннем асновы (баярын — баярка, мяшчанін — мяшчанка, хрэсціянін — хрэсціянка)

-іт:
* -ка (варажбіт — варажбітка, найміт — наймітка)

-іч/-ыч:
* -анка/-янка (шляхціч — шляхцянка)
* -ка (княжыч — княжычка, отчыч [наследнік маёмасці свайго бацькі] — отчычка)
* -на з усячэннем асновы (братаніч [сын старэйшага брата] — братанна, княжыч — княжна, царэвіч — царэўна)

-jа
* -анка/-янка (судзья — судзьянка)

-тух:
* -ка (пастух — пастушка)
* -ніца (пастух — пастушніца)

-ун:
* -ка (апекун — апекунка)
* -jа (рыкун [рэканструяваная форма] — рыкунья)

-цель:
* -ка (пацешыцель — пацешыцелка, прыяцель — прыяцелька, сказіцель — сказіцелка)
* -ніца (пітацель — пітацельніца, учыцель — учыцельніца)

невытворныя асновы:
* -а (манах — манаха, раб — раба, супруг — супруга)
* -анка/-янка (ваевода — ваевадзянка, стараста — старасцянка)
* -ева/-ова (кароль — каралева)
* -енка (пан — паненка)
* -ена (пан — панена [адзіночны прыклад])
* -інка (стараста — старасцінка)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (враг — врагіня, грэк — грэкыня, чэх — чэхыня)
* -іса (абат — абаціса, д'якан — д'яканіса)
* -іха/-ыха (папеж — папежыха)
* -іца/-ыца (кароль — караліца, патрыярх — патрыяршыца, цар — царыца)
* -jа (ігумен — ігуменья, поп — пападзья [з дадатковым суфіксам -ад-])
* -ка (актор [уладар маёнтка] — акторка, салдат — салдатка, султан — султанка, таварыш — таварышка)
* -ніца (скамарох — скамарошніца)
* -овіца (отрак — атраковіца)
* -ша (канцлер — канцлерша)

BY філалабайкі беларускія