tgoop.com/philosophyofss/40
Last Update:
فلسفه به چه کار علوم آید؟ (۳)
۳. کلیت و ضرورت‌بخشی به قوانین
دربارۀ جایگاه و ضرورت قوانین در زندگی انسان نمی‌توان تردید کرد. اگر انسان توانایی کشف قوانین را نداشت و آگاهی او به گزاره‌های شخصی و جزئی محدود بود، زندگی او نیز همچون حیوانات هرگز روی پیشرفت به خود نمی‌دید؛ زیرا همۀ پیشرفت‌های انسان مدیون شناخت قوانین علمی است. انسان با دستیابی به قوانین علمی می‌تواند پیامدها و دستاوردهای تصمیم‌ها یا ساخته‌هایش را پیش‌بینی کند.
مثلاً مهندسی که مبتنی‌بر قوانین علوم آیرودینامیک، دینامیک پرواز، پیش‌رانش و سازه، هواپیمایی را طراحی می‌کند، به‌دقت تمام محاسبات لازم برای پرواز را انجام می‌دهد و پیش‌بینی می‌کند که این هواپیما در این ارتفاع و فشار هوا و تعداد مسافر و... چه عملکردی دارد. براساس همین قوانین و محاسبات و پیش‌بینی‌ها هواپیما پرواز می‌کند و به‌سلامت به مقصد می‌رسد.
پس از توجه به جایگاه عالی درک و فهم قوانین، پرسشی مهم شکل می‌گیرد: قانون چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ ویژگی اول هر قانونی کلی‌بودن آن است. کلی‌بودن گزاره یعنی شیء خاصی موضوع آن نباشد و بدون هیچ استثنایی، حُکم آن گزاره، همۀ مصادیق موضوع آن گزاره را در حال و گذشته و آینده در بر گیرد.
ویژگی دوم هر قانون علمی، ضرورت است؛ یعنی در صورت فراهم‌بودن شرط‌های لازم، موضوع این حُکم نتواند در حالت دیگری موجود شود. برای مثال، وقتی قانونی کلی می‌گوید «نقطۀ انجماد هر آب خالصی در فشار یک اتمسفر، صفر است»، در این موقعیت و با داشتن این شرط‌ها هیچ آبی نتواند جز این باشد.
اگر کلیت و ضرورت از شرط‌های ضروری و لازم قوانین علمی باشند، باید به این پرسش پاسخ دهیم: دانشمندان چگونه به کلیت و ضرورت این قوانین پی‌می‌برند؟ ممکن است کسی پاسخ دهد این قوانین رفتار طبیعت را نشان می‌دهند و رفتار طبیعت، دائمی و همه‌جایی و ضروری است؛ بنابراین، کلیت و ضرورت این قوانین برآمده از کلیت و ضرورت رفتار طبیعت است.
اما هنوز پرسش ما پابرجاست که دانشمندان به چه وسیله‌ای به این کلیت و ضرورت دست می‌یابند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت ابزار دانشمند، تجربه است و تجربه، محسوسات را شناسایی می‌کند؛ ولی کلیت و ضرورت محسوس نیستند که بتوان به‌‌وسیلۀ تجربه، آن‌ها را شناخت و به چنگ آورد؛ بنابراین، با هیچ تجربه‌ای نمی‌توان به کلیت و ضرورت قوانین علمی دست یافت.
اثبات این دو ویژگی برای قوانین علمی، فقط به پشتوانۀ قوانین فلسفی ممکن است و به این وسیله، فلسفه یکی دیگر از ویژگی‌های مهم علوم را که کلیت و ضرورت بخشیدن به قوانین آن‌هاست، برآورده می‌سازد. درصورتی که بگوییم ضرورت و علیت شرط گزاره‌های علمی هستند، با چه معیاری این سخن را بسنجیم و وظیفۀ این سنجش برعهدۀ کیست؟
سیدمحسن ملاباشی
@philosophyofss
#فلسفه
#فلسفه_علم
#فلسفه_علوم_اجتماعی
#هستی_شناسی
#معرفت_شناسی
#جستار
BY فلسفه علوم اجتماعی دانشگاه تهران
Share with your friend now:
tgoop.com/philosophyofss/40