Usmonip

​#tarjima #til #tahrir

Mashina tarjimasi, inson tarjimasi va lug‘at boyligi

Bugun bir asar tarjimasini qiyosiy tahrir qilish jarayonida ajoyib topilmaga duch keldim. Tarjimon ingliz tilidagi “populism” so‘zini o‘zbekchaga “ommabozlik” deb o‘giribdi. Mana shu birgina so‘zning o‘zidayoq tarjimonga hurmatim oshdi.

Mana o‘sha gap: “Kelib chiqishi ishchilar sinfiga mansub bo‘lsa-da, uning yaqindagina shakllangan ommabozligi soxta va jamoatchilik fikriga qarab qolgandek, qiyofasidan boshqa maqtangulik jihati yoʻqdek tuyulardi”.

Chindan ham “ommabozlik” biz har kuni ishlatib kelayotgan “populizm” so‘zining ayni muqobili bo‘la oladi. Ma’no o‘sha, har qaysi kontekstga mos tushadi, hatto ortiqcha izohsiz ham anglash mumkin. So‘z yasalish qolipi ham bizga begona emas.

Tarjimonning o‘rni va qiymati mana shu nuqtada bilinadi. Ya’ni ma’lum so‘zni ikkala tilda ham yaxshi tushuna oladigan, o‘zbek tili xususiyatlarini biladigan ilmli va iste’dodli tarjimongina tilni boyitishi mumkin. No‘noq tarjimonlar yoki tarjima dasturlari esa, shunchaki “populizm”ning o‘zini matnga yopishtirgan bo‘lardi.

Nega tarjima dasturlari professional tarjimonning o‘rnini bosa olmasligiga misol bu. Chunki tarjima dasturlari avvaldan mavjud bo‘lgan, o‘zbekcha matnlarda qo‘llanilgan, lug‘atlarga kiritilgan va bazasida mavjud so‘zlarnigina taqdim eta oladi. Yangi so‘z yasash va mavjud so‘zlarning kontekstga mosini tanlashga hali imkoniyati hali yetmaydi. Katta ehtimol bilan hech qachon yetmasa kerak.

So‘zimni amalda isbotlash uchun ayni gapni eng takomillashgan tarjima dasturiga joyladim. Avvaliga u ham “populizm” deb o‘girdi. Matnni sayqallash tugmasini bosgandim, “xalqchillik” so‘zidan foydalandi. Ammo bu variant lug‘aviy va kontekstual jihatdan muqobil bo‘la olmaydi. Ikkinchi bor sayqallaganimda esa, “xalqparvarlik” deb tarjima qildi. Afsuski, bunda ham xuddi “xalqchillik”dagi kabi muammo ko‘zga tashlanadi. Uchinchi va to‘rtinchi sayqallashda ham shu so‘zlarni qayta taklif etaverdi.

Demak, sxema quyidagicha:
Inson tarjimasi: “populism” → “ommabozlik”
Mashina tarjimasi: “populism” → “populizm”, “xalqchillik”, “xalqparvarlik”...

Ko‘ringanidek, inson faktori vositasida muttasil ravishda bosqa tillardagi so‘z va atamalarning o‘zbekcha muqobillari topiladi yoki yasaladi. “Ommabozlik”ga o‘xshagan yangi so‘zlar og‘zaki nutqda muomalaga kirib, lug‘atlardan o‘rin olib, matnlarda faol qo‘llanilganidan keyingina uni tarjima dasturlarida ko‘rish mumkin.

Aniq statistika yo‘q, lekin tarjimonlar, yozuvchi va shoirlar, jurnalistlar-u muharrirlar har kuni o‘nlab, balki yuzlab yangi so‘zlarni yaratadi, eskilarini qayta muomalaga kiritadi, mavjud so‘zlarga yangi ma’no yuklanadi. Tilshunos va lug‘atshunoslardan esa, shu kashfiyotlarni doimiy kuzatib borishni, unda-bunda uchraydigan yangi so‘zlarni bee’tibor qoldirmasdan, lug‘atlarga kiritishni so‘ragan bo‘lardim. Hozircha tilimiz uchun bundan foydaliroq tadbir yo‘q.

Shohrux Usmonov

@usmonosphere

www.tgoop.com/usmonosphere/5865

415 viewsNov 13 at 10:45

​#tarjima #til #tahrir

Mashina tarjimasi, inson tarjimasi va lug‘at boyligi

Bugun bir asar tarjimasini qiyosiy tahrir qilish jarayonida ajoyib topilmaga duch keldim. Tarjimon ingliz tilidagi “populism” so‘zini o‘zbekchaga “ommabozlik” deb o‘giribdi. Mana shu birgina so‘zning o‘zidayoq tarjimonga hurmatim oshdi.

Mana o‘sha gap: “Kelib chiqishi ishchilar sinfiga mansub bo‘lsa-da, uning yaqindagina shakllangan ommabozligi soxta va jamoatchilik fikriga qarab qolgandek, qiyofasidan boshqa maqtangulik jihati yoʻqdek tuyulardi”.

Chindan ham “ommabozlik” biz har kuni ishlatib kelayotgan “populizm” so‘zining ayni muqobili bo‘la oladi. Ma’no o‘sha, har qaysi kontekstga mos tushadi, hatto ortiqcha izohsiz ham anglash mumkin. So‘z yasalish qolipi ham bizga begona emas.

Tarjimonning o‘rni va qiymati mana shu nuqtada bilinadi. Ya’ni ma’lum so‘zni ikkala tilda ham yaxshi tushuna oladigan, o‘zbek tili xususiyatlarini biladigan ilmli va iste’dodli tarjimongina tilni boyitishi mumkin. No‘noq tarjimonlar yoki tarjima dasturlari esa, shunchaki “populizm”ning o‘zini matnga yopishtirgan bo‘lardi.

Nega tarjima dasturlari professional tarjimonning o‘rnini bosa olmasligiga misol bu. Chunki tarjima dasturlari avvaldan mavjud bo‘lgan, o‘zbekcha matnlarda qo‘llanilgan, lug‘atlarga kiritilgan va bazasida mavjud so‘zlarnigina taqdim eta oladi. Yangi so‘z yasash va mavjud so‘zlarning kontekstga mosini tanlashga hali imkoniyati hali yetmaydi. Katta ehtimol bilan hech qachon yetmasa kerak.

So‘zimni amalda isbotlash uchun ayni gapni eng takomillashgan tarjima dasturiga joyladim. Avvaliga u ham “populizm” deb o‘girdi. Matnni sayqallash tugmasini bosgandim, “xalqchillik” so‘zidan foydalandi. Ammo bu variant lug‘aviy va kontekstual jihatdan muqobil bo‘la olmaydi. Ikkinchi bor sayqallaganimda esa, “xalqparvarlik” deb tarjima qildi. Afsuski, bunda ham xuddi “xalqchillik”dagi kabi muammo ko‘zga tashlanadi. Uchinchi va to‘rtinchi sayqallashda ham shu so‘zlarni qayta taklif etaverdi.

Demak, sxema quyidagicha:
Inson tarjimasi: “populism” → “ommabozlik”
Mashina tarjimasi: “populism” → “populizm”, “xalqchillik”, “xalqparvarlik”...

Ko‘ringanidek, inson faktori vositasida muttasil ravishda bosqa tillardagi so‘z va atamalarning o‘zbekcha muqobillari topiladi yoki yasaladi. “Ommabozlik”ga o‘xshagan yangi so‘zlar og‘zaki nutqda muomalaga kirib, lug‘atlardan o‘rin olib, matnlarda faol qo‘llanilganidan keyingina uni tarjima dasturlarida ko‘rish mumkin.

Aniq statistika yo‘q, lekin tarjimonlar, yozuvchi va shoirlar, jurnalistlar-u muharrirlar har kuni o‘nlab, balki yuzlab yangi so‘zlarni yaratadi, eskilarini qayta muomalaga kiritadi, mavjud so‘zlarga yangi ma’no yuklanadi. Tilshunos va lug‘atshunoslardan esa, shu kashfiyotlarni doimiy kuzatib borishni, unda-bunda uchraydigan yangi so‘zlarni bee’tibor qoldirmasdan, lug‘atlarga kiritishni so‘ragan bo‘lardim. Hozircha tilimiz uchun bundan foydaliroq tadbir yo‘q.

Shohrux Usmonov

@usmonosphere

BY Usmonip